SIFAT TAMLAMALARI

Bir ismin bir veya daha fazla sıfat tarafından nitelendiği ya da belirtildiği söz öbeklerine denir. Tamlamada sıfat daima ismden önce gelir.

"Yeşil gözleri beni derinden etkiledi." cünlesinde "göz" isim, "yeşil" sıfattır. Cümleyi "O tatlı, yeşil gözler beni derinden etkiledi." şeklinde söylersek, bu durumda "göz" isminin, "o", "tatlı", "yeşil" sıfatları tarafından belirtildiğini ve nitelendiğini görürüz. Bunun tersi de olabilir. Yani bir sıfat birden fazla ismi de niteleyebilir.

"Yemyeşil kırlar ve ağaçlar, uçuşan kuşlar ve böcekler neşemize neşe katıyordu." cümlesinde "kırlar ve ağaçlar" isimlerinin sıfatı "yemyeşil"; "kuşlar ve böcekler" isimlerinin sıfatı "uçuşan" dır.

NOT: İsimden önce gelmeyen sıfatlar, sıfat tamlaması kurmaz.

           Örnek: "Okulumuzun bahçesi bir hayli genişti."     cümlesinde "geniş" sıfat olmasına rağmen bir sıfat tamlaması kurmamıştır.

NOT: Adlaşmış sıfatlar sıfat tamlaması sayılmaz.

           Örnek: "İyiler daima sevillir."     cümlesindeki "iyiler" sözü ismi niteliği ile bildirmiştir. Ancak, isim söylenmediği için bu, bir sıfat tamlaması sayılmaz. Ancak adlaşmış sıfatlar bir sıfat tarafından nitelenebilir ya da belirtilebilir. Bu durumda sıfat tamlaması kurmuş olur. Örneğin;

"Hangi akıllı bugün okulun tatil olduğunu söyledi." cümlesinde, "akıllı" adlaşmış sıfat, "hangi" soru sıfatıdır. "Hangi akıllı" söz öbeği ise sıfat tamlamasıdır.

Sıfat Tamlamasının Özellikleri:

1- Bu tamlamada ana unsur olan isim, tamlanan unsurdur, sonda bulunur. Sıfat ise tamlayan unsurdur.

         Örnekler:   çiçekli      /    perdeler -------- dondurucu   /     soğuk 

                       (tamlayan)      (tamlanan)         (tamlayan)       (tamlanan)

2- Sıfat-fiiller de bu tamlamalarda "sıfat" görevi yaparak, nesneleri hareket nitelikleri ile tamamlar.

        Örnekler:    seyrettiğim  /  film ----------- yakılmış / orman

                                          unutulan / gelenekler

3- "demir kapı, cam bardak, altın yüzük" gibi bir nesneyi yapıldığı madde ile anlatan tamlamalar da birer sıfat tamlamasıdır. Bu tamlamaları, mesela "camdan yapılmış bardak", "camdan bardak" şeklinde tamlamayı bozmadan genişletebiliriz.

4- Nitelik isimlerini, miktar ve dereceleri ile anlatan tamlamalar da sıfat tamlaması sayılabilir.

       Örnekler:   en / iyi --- pek / güzel --- çok / doğru

5- Bir sıfat tamlamasında, birden fazla isim veya sıfat unsuru bulunabilir. Ancak tamlamada bulunan sıfatlar, aynı türden olmalıdır.

       Örnekler:   sinirli, kavgacı / insanlar    

                       (sıfat)  (sıfat)      (isim)

                       yazdığım  / makaleler, kitaplar

                       (sıfat)          (isim)        (isim)

Belirtme, niteleme sıfatları ile sıfat-fiillerin bir arada bulunduğu sıfat tamlamalarında bir ismin bu üç sıfatla tamamlandığını düşünmeyiniz. Böyle bir yapıda iç içe girmiş başka sıfat tamlamaları bulunmaktadır.

       Örnekler:  konuşan / bu yaşlı adam

                       bu / yaşlı adam

                       yaşlı / adam        

             Bu tamlamayı, "konuşan bu yaşlı / adam" şeklinde düşünmemeliyiz.

6- Tamlamayı meydana getiren unsurlar kelime grubu olabilir.

       Örnekler: odadaki / müzik sesi  ırmak kıyısındaki / yaşlı ağaçlar

                              keskin ve dondurucu / rüzgar

7- Vurgu, sıfat unsuru üzerindedir.

       Örnekler:  upuzun yol   ----  daracık sokak

8- Sıfat tamlamaları cümle ve kelime grupları içinde "isim, sıfat, zarf" görevi yapar.

       Örnekler:

      "Bu geçit sanki yazdan kışı ayırıyordu.

       Burada son fırtına, son dalı kırıyordu."  (isim, isim, isim)

      "Hafız' ın kabri olan bahçede bir gül varmış.

       Yeniden her gün açarmış kanayan rengiyle." (isim, isim, zarf, zarf)

       "Bazı geriden gelen yüz bin devir ilerde." (sıfat)